وقتی قرار است انتظارهای ما به فصلی از کتاب تاریخِ بشر ختم شود، که همه چشم به راه حلول آن هستند، قطعاً بایدها و الزاماتی وجود دارد که نمی‌توان و نباید، نادیده‌شان گرفت، مثل اخلاق که در رقم زدن زندگی به سبک انتظار نقشی مهم دارد و اساساً با آن دامنه گسترده‌اش ما را به ظهور نزدیک‌تر می‌کند. در این باره با حجت‌الاسلام والمسلمین محمود ملکی‌راد، استاد حوزه و دانشگاه و مولف آثاری همچون «مهدویت و سبک زندگی اسلامی» و «نقش انتظار در تعالی خانواده» گفتگو کرده‌ایم که در ادامه مرور می‌شود.

**منتظران در بُعد فردی باید به چه اخلاقی آراسته شوند که سبک زندگی شان امام زمانی و زمینه‌ساز ظهور شود؟

تهذیب و خودسازی از مهمترین ویژگی‌های منتظران است. بدین معنا که آنها دائم خود را ارزیابی کرده و تحت تربیت و نظارت امام و مقتدای خویش قرار ‌می‌دهند؛ همواره مواظب رفتار و کردار و گفتار خود هستند و روز به روز ارتباط خود را با امام(ع) تقویت می‌کنند و هر روز خود را در میزان سنجش قرار می‌دهند و به حساب اعمال خود می‌رسند.

ارتقای آمادگی روحی و اخلاقی خود و دیگران از دیگر جلوه‌های همت منتظران است و سبک زندگی‌ بر محور تهذیب نفس و خودسازی را در دستور کار خویش قرار داده‌اند. در روایت از امام عصر(ع) است که فرمودند: «هر یک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود پیشنه خود سازد و از هر آن‌چه که موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد دوری کند زیرا فرمان ما به یک باره و ناگهانی می‌رسد و در آن زمان توبه برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه کسی را از کیفر ما نجات نمی بخشد».

بنابر این روایت چون امر ظهور ناگهانی است بنابراین لازم است منتظران ظهور همواره خود را آماده نگاه دارند و سبک زندگی را بر اساس آن تنظیم کنند که هر زمان ظهور محقق شود بتوانند در صف یاری امام زمان(ع) قرار بگیرند.

**در بُعد معنوی و روحی سبک زندگی منتظرانه چه الزاماتی دارد؟

سبک زندگی منتظران عابدانه است و با عشق خدا را عبادت می‌کنند و مهم آنکه در این مسیر قصدشان تقرب و نزدیکی به خدا است! آنان با عبادت و بندگی خدا، اراده و روحیه خود را تقویت می‌کنند و ارزش‌های اخلاقی را در وجود خود پرورش می‌دهند و در انتظار ظهور امام مهدی(ع) لحظه شماری می‌کنند. شاید برای همین است که پیامبر(ص) فرمودند: «بافضیلت‌ترین عبادت، انتظار فرج است». 

علاوه بر این، در روایات، منتظران مخلصین حقیقی و شیعیان راستین معرفی شده‌اند که علاوه بر اخلاص در عبادات، در مواجهه با مشکلات و مجاهدت‌ها و اعمال، فقط رضای خدا را در نظر می‌گیرند؛ امام عسکری(ع) در سخنانی از یاران مخلص فرزند خود مهدی(عج) یاد کرده و ایشان را به وجود آنها دلگرمی داده‌اند: «... دل‌های‌شان از آلودگیِ نفاق و پلیدی شقاق پاکیزه است، نسبت به فرامین دینی فروتنند و دل‌های‌شان از کینه و دشمنی پیراسته، رخسارشان برای پذیرش حق آماه و سیمای‌شان با نور فضل و کمال آراسته، آیین حق را می‌پرستند و از اهل حق پیروی می‌کنند»(کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 449)

**در بُعد اجتماعی مهمترین ویژگی اخلاقی جامعه منتظر که به تمدن سازی و منتهی شدن انتظارهای فرج به ظهور امام زمان(عج) کمک می کند، چیست؟

صبر و پایداری و استقامت از مهمترین اوصاف اخلاقیِ موردنیاز منتظران امام زمان(عج) است؛ استقامت و پایداری رمز پیروزی در مواجهه با مصائب و مشکلات است. چنان که انبیا و اولیا در بر خورد با سختی‌های راه هرگز شانه خالی نمی‌کردند و با افتادن در دل مشکلات، از آنها برای رشد و تعالی خود بهره می‌بردند. منتظران ظهور امام زمان(ع) هم از این ویژگی برخوردار هستند و در سبک زندگی استقامت و صبر و پایداری در برابر مشکلات را نهادینه می‌کنند. رسول خدا(ص) در این باره فرمودند: «شما اصحاب من هستید، لکن برادران من مردمی هستند که در آخرالزمان می‌آیند؛ هر یکی از ایشان بیش از کندن خار از درخت خاردار با دست خالی در شب تاریک، یا نگه‌داری آتش سوزان در کف دست، در دین‌داری خدا استقامت و پایداری می‌ورزند».

منتظران چون هدف را می‌شناسد راه را پیدا کرده‌اند و به آن ایمان دارند، ثابت قدم و پایدارند و در ولایت و دوستی امام زمان(ع) ثابت قدم‌اند؛ و مشکلات را برای رضای خدا و شوق دیدار و خدمت به امام عصر(عج) به جان می خرند،  لذا در روایتی از رسول گرامی اسلام(ع) در باره این ویژگی منتظران آمده: «خوشا به حال صبر کنندگان در غیبت امام(ع)، خوشا به حال متقین بر محبت او...». 

**با توجه به آنکه اخلاق اجتماعی از مهمترین عرصه‌های اخلاقی است که بی‌توجهی نسبت به آن عواقب سوء دارد، چه ابعاد دیگری در این عرصه اخلاقی باید پررنگ و تقویت شود تا سبک زندگی منتظرانه و زمینه‌ساز ظهور شود؟

تعهد و مسؤلیت‌شناسی یکی دیگر از مهمترین ویژگی‌های اخلاقی منتظران است یعنی آنها علاوه بر خودسازی، نسبت به دیگران هم احساس مسؤلیت دارند و با تبلیغ دین و اصلاح دیگران، در صدد زمینه‌سازی برای ظهور برمی‌آیند و با دعوت مردم به معارف مهدوی روح نشاط و امید را در آنان تزریق می‌کنند. در روایت امام سجاد(ع) در این باره است که فرمودند: «مردم زمان غیبت مهدی(ع)، که معتقد به امامت او هستند و در انتظار ظهور او به سر می‌برند، با فضیلت‌ترین مردم همه زمان‌ها هستند. ... آنان حقیقتاً افراد با اخلاص و شیعیان صادق ما می‌باشند؛ آنان به‌صورت سری و علنی مردم را به دین الهی دعوت می‌کنند»(کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص320). بنابر این روایت، تعهد و مسؤلیت‌شناسی منتظران موجب می‌شود تا دیگران را نیز به دین الهی دعوت کنند همان طور که در روایت پیامبر(ص) نیز به این ویژگی آنان اشاره شده و می‌فرمایند: «آنان در اطاعت از امام‌شان کوشایند ... مثل آن‌ها در زمین مثل مشک است که بوی خوشش پراکنده می‌شود و هرگز متغییر نمی‌گردد و مثل آن‌ها در آسمان مثل ماه است که نورش هرگز خاموش نمی‌شود».( کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص268). پراکنده شدن بوی خوش از سوی منتظران کنایه از تأثیرگذاری آنان در جامعه است که با تعهد و مسؤلیت‌شناسی محقق می‌شود.

**برای آنکه سبک زندگی منتظران در فرج موثر و آراسته به این صفات شود، چه باید بکنیم؟

فردی که به امام زمان(ع) باور دارد و در انتظار ظهور آن ‌حضرت(عج) است، حتما در انجام واجبات و ترک محرمات پایبندی بیشتر و برای انجام عبادات احساس مسؤلیت بسیار دارد و از این جهت فضایل اخلاقی را در خود تقویت و تثبیت و رذایل اخلاقی را از وجود خود دور می‌کند. مهم‌ترین راهکار در این زمینه این است‌که افراد با لیست کردن فضایل و رذایل اخلاقی هر چند وقت یکبار خود را با آن صفات مقایسه کنند و برای مثال ببینند در رفتار فردی، خانوادگی و اجتماعی به کدام صفت اخلاقی در محدوده فضایل نزدیک شده و یا چه رذیله‌ای را انجام داده‌اند!

با ایجاد و تقویت این صفات در خود است که می‌توان زندگی به سبک انتظار را تمرین و آن را به اخلاق و معنویتی آراسته کرد که لازمه تمدن‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور خورشید ولایت عظمی(عج) است.

خبرنگار: آمنه مستقیمی